Pielgrzymkowe Sanktuarium Św. Jana Nepomucena w Zdarze
Czechy uchodzą za najbardziej zateizowane państwo Europy. Brak przynależności do jakiejkolwiek wspólnoty religijnej deklaruje tu aż 45% społeczeństwa. Mariusz Szczygieł, polski reportażysta i laureat Europejskiej Nagrody Literackiej, zwykł nazywać Republikę Czeską krajem paradoksu. Trudno się z nim nie zgodzić, biorąc pod uwagę, że to właśnie w Czechach, w niewielkiej miejscowości Zdziar nad Sazawą, znajduje się słynne sanktuarium, poświęcone patronowi Pragi – Świętemu Janowi Nepomucenowi.
Zdziar nad rzeką Sazawą
Miasto Zdziar nad Sazawą lub jak kto woli – Žďár w czeskim rejonie Wysoczyzna, leżącym na granicy południowo-zachodnich Moraw i południowo-wschodniej Bohemii, to dawna obronna osada Zakonu Cystersów z XIII wieku. Klasztor Najświętszej Maryi Panny został jednak spalony w czasie wojen husyckich.
Po przegranej w bitwie na Białej Górze 8 listopada 1620 roku, na tereny Zdziaru sprowadzili się franciszkanie, a w 1639 roku powrócili tu cystersi. Starcie zbrojne pomiędzy czeskimi protestantami, a wojskami katolickich Habsburgów, na zawsze zmieniło losy kraju. W 1647 roku w wyniku potopu szwedzkiego miasto zostało zniszczone, a wraz z nim zabytkowe budynki sakralne. Prace remontowe nad odbudową klasztoru zakończono dopiero w XVIII wieku, by następnie przekształcić go w zamek. W 1848 roku na terenie fortecy znajdował się budynek sądu rejonowego. W latach 1898-1905 Zdziar uzyskał połączenie kolejowe na trasie Praga-Brno. Dzięki temu, po wybuchu drugiej wojny światowej w 1939 roku, czeskie miasteczko stało się siedzibą powiatu i ważnym ośrodkiem przemysłowym w środkowej Europie.
Sanktuarium Św. Jana Nepomucena w Zdarze
Niewielka osada nad rzeką Sazawą nabrała rozgłosu już w 1719 roku, gdy opat klasztoru cystersów – Vaclav Vejmluv, postanowił rozpocząć budowę sanktuarium u szczytu Zielonej Góry, znajdującej się ponad miastem. Prace nad świątynią zakończyły się w 1721 roku.
Po likwidacji cysterskiego klasztoru przez Józefa II Habsburga w 1784 roku, Zelená Hora pełniła wyłącznie rolę cmentarza. Grobowce z XIX wieku wraz z Kaplicą Św. Jana Nepomucena zachowały się do naszych czasów i można je oglądać po przekroczeniu murów ogradzających sanktuarium. Świątynię zaprojektował czeski architekt włoskiego pochodzenia – Jan Blažej Santini-Aichel, który zasłynął jako twórca stylu zwanego barokowym gotykiem.
W takim też guście powstało Sanktuarium Św. Jana Nepomucena w Zdarze. Patrząc na budowlę z zewnątrz, widać cechy typowe dla gotyckiej architektury – okna i drzwi w kształcie ostrych łuków oraz oszczędność zdobień. We wnętrzu jednak znajdują się cztery ołtarze z barokowymi figurami, przedstawiającymi ewangelistów z ich biblijnymi atrybutami. Ołtarz główny zdobi rzeźba Świętego Jana Nepomucena, patrona jezuitów i szczerej spowiedzi.
Niezwykła fuzja gotyku i baroku
Charakterystyczną cechą budowli Santiniego jest kompozycja pięcioramiennej gwiazdy, odnosząca się do symboliki świętego, nad którego ciałem według legendy miał pojawić się krąg pięciu gwiazd.
Zgodnie z kultem Jana Nepomucena, do sanktuarium można wejść jednym z pięciu wejść, we wnętrzu mieści się pięć ołtarzy, zaś główny z nich, znajdujący się w nawie wschodniej – zdobią figury pięciu aniołów, unoszących kulę z pięcioma gwiazdami, symbolizującymi pięć znanych wówczas kontynentów, do których dotarło chrześcijaństwo.
Kościół otoczony jest krużgankami w kształcie dziesięciu gwiazd, które miały chronić pielgrzymów przed złą pogodą. Pięcioramienna gwiazda jest również symbolem Maryi, która była patronką klasztoru cystersów do 1784 roku. W grudniu 1994 roku sanktuarium zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jako arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego.
Święty z pieczęcią z pięciu gwiazd
Jan Nepomucen prawdopodobnie urodził się około 1350 roku, nieopodal Zielonej Góry, w miejscowości Pomuk. Za życia był spowiednikiem królowej Zofii Bawarskiej, którą władca podejrzewał o zdradę. Według legendy, czeski król Wacław IV w 1393 roku więził, torturował, a następnie zgładził Jana Nepomucena, karząc zrzucić go z mostu Karola do rzeki Wełtawy, bo ten nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi królewskiej żony. Wokół jego głowy miała pojawić się aureola z pięciu gwiazd, symbolizujących cnoty męczeńskie. Poszukiwaczom ciała wskazała ona miejsce, w którym Nepomucen został wrzucony do rzeki.
Scena ta została przedstawiona na płaskorzeźbie, znajdującej się w Bazylice Świętego Mikołaja z Miry w Bochni. W 1719 roku specjalna komisja powołana przez praskiego arcybiskupa, badając zwłoki kanonika, uznała dobrze zachowany język duchownego za dowód świętości. Został beatyfikowany w 1721 roku, a następnie kanonizowany w 1729 roku, co upowszechniło jego kult, znany od Litwy po Niemcy i Włochy. Najwięcej figur Jana Nepomucena znajduje się w Czechach i na terenach dawnych Austro-Węgier. Ciało świętego złożono w katedrze na praskich Hradczanach.
Zelená Hora – architektoniczna perła
Ponieważ sanktuarium to jeden z najważniejszych kościołów pielgrzymkowych na terenie Czech, turyści tłumnie przyjeżdżają tu z Pragi, oddalonej o 150 kilometrów od Zdaru. Na Zieloną Górę warto przybyć 16 maja, w dniu Święta Jana Nepomucena, kiedy przez cały dzień odprawiane są uroczyste msze. Wówczas do świątyni przybywa najwięcej pielgrzymów, zaś w mieście odbywa się coroczny jarmark, okraszony folkową muzyką.
W wolnej chwili warto udać się do Muzeum Książki, mieszczącego się w zamku w Zdarze i będącego częścią Muzeum Narodowego w Pradze. Znajdują się tam zbiory należące do rodzin Kinsky i Santini. Od kilku lat na terenie fortu odbywają się regularne sympozja i zjazdy miłośników drewnianych rzeźb. Dzieła, które powstają podczas spotkań artystów, rozmieszczane są potem na terenie całego miasta. Odpoczywając nad rzeką Sazawą, nie sposób nie zwrócić uwagi na barokowy most z figurami świętych, chętnie umieszczany na pocztówkach z tego regionu. Rzeźby utrzymane zostały w tym samym stylu, co ołtarze w Sanktuarium Św. Jana Nepomucena w Zdarze.